2. สีลสุตฺตวณฺณนา

[12] ทุติเย สมฺปนฺนสีลาติ ปริปุณฺณสีลาฯ สมฺปนฺนปาติโมกฺขาติ ปริปุณฺณปาติโมกฺขาฯ ปาติโมกฺขสํวรสํวุตาติ ปาติโมกฺขสํวรสีเลน สํวุตา ปิหิตา อุเปตา หุตฺวา วิหรถฯ อาจารโคจรสมฺปนฺนาติ อาจาเรน จ โคจเรน จ สมฺปนฺนา สมุปาคตา ภวถฯ อณุมตฺเตสุ วชฺเชสูติ อณุปฺปมาเณสุ โทเสสุฯ ภยทสฺสาวิโนติ ตานิ อณุมตฺตานิ วชฺชานิ ภยโต ทสฺสนสีลาฯ สมาทาย สิกฺขถ สิกฺขาปเทสูติ สพฺพสิกฺขาโกฏฺฐาเสสุ สมาทาตพฺพํ สมาทาย คเหตฺวา สิกฺขถฯ ‘‘สมฺปนฺนสีลานํ…เป.… สิกฺขาปเทสู’’ติ เอตฺตเกน ธมฺมกฺขาเนน สิกฺขตฺตเย สมาทาเปตฺวา เจว ปฏิลทฺธคุเณสุ จ วณฺณํ กเถตฺวา อิทานิ อุตฺตริ กาตพฺพํ ทสฺเสนฺโต กิมสฺสาติอาทิมาหฯ ตตฺถ กิมสฺสาติ กิํ ภเวยฺยฯ

ยตํ จเรติ ยถา จรนฺโต ยโต โหติ สํยโต, เอวํ จเรยฺยฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ อจฺเฉติ นิสีเทยฺยฯ ยตเมนํ ปสารเยติ ยํ องฺคปจฺจงฺคํ ปสาเรยฺย, ตํ ยตํ สํยตเมว กตฺวา ปสาเรยฺยฯ อุทฺธนฺติ อุปริฯ ติริยนฺติ มชฺฌํฯ อปาจีนนฺติ อโธฯ เอตฺตาวตา อตีตา ปจฺจุปฺปนฺนา อนาคตา จ ปญฺจกฺขนฺธา กถิตาฯ ยาวตาติ ปริจฺเฉทวจนํฯ ชคโต คตีติ โลกสฺส นิปฺผตฺติฯ สมเวกฺขิตา จ ธมฺมานํ, ขนฺธานํ อุทยพฺพยนฺติ เอเตสํ สพฺพโลเก อตีตาทิเภทานํ ปญฺจกฺขนฺธธมฺมานํ อุทยญฺจ วยญฺจ สมเวกฺขิตาฯ ‘‘ปญฺจกฺขนฺธานํ อุทยํ ปสฺสนฺโต ปญฺจวีสติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ, วยํ ปสฺสนฺโต ปญฺจวีสติ ลกฺขณานิ ปสฺสตี’’ติ วุตฺเตหิ สมปญฺญาสาย ลกฺขเณหิ สมฺมา อเวกฺขิตา โหติฯ เจโตสมถสามีจินฺติ จิตฺตสมถสฺส อนุจฺฉวิกํ ปฏิปทํฯ สิกฺขมานนฺติ ปฏิปชฺชมานํ, ปูรยมานนฺติ อตฺโถฯ ปหิตตฺโตติ เปสิตตฺโตฯ อาหูติ กถยนฺติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ อิมสฺมิํ ปน สุตฺเต สีลํ มิสฺสกํ กเถตฺวา คาถาสุ ขีณาสโว กถิโตฯ

3. ปธานสุตฺตวณฺณนา

[13] ตติเย สมฺมปฺปธานานีติ สุนฺทรปธานานิ อุตฺตมวีริยานิฯ สมฺมปฺปธานาติ ปริปุณฺณวีริยาฯ มารเธยฺยาภิภูตาติ เตภูมกวฏฺฏสงฺขาตํ มารเธยฺยํ อภิภวิตฺวา สมติกฺกมิตฺวา ฐิตาฯ เต อสิตาติ เต ขีณาสวา อนิสฺสิตา นามฯ ชาติมรณภยสฺสาติ ชาติญฺจ มรณญฺจ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชนกภยสฺส, ชาติมรณสงฺขาตสฺเสว วา ภยสฺสฯ ปารคูติ ปารงฺคตาฯ เต ตุสิตาติ เต ขีณาสวา ตุฏฺฐา นามฯ เชตฺวา มารํ สวาหินินฺติ สเสนกํ มารํ ชินิตฺวา ฐิตาฯ เต อเนชาติ เต ขีณาสวา ตณฺหาสงฺขาตาย เอชาย อเนชา นิจฺจลา นามฯ นมุจิพลนฺติ มารพลํฯ อุปาติวตฺตาติ อติกฺกนฺตาฯ เต สุขิตาติ เต ขีณาสวา โลกุตฺตรสุเขน สุขิตา นามฯ เตเนวาห –

‘‘สุขิตา วต อรหนฺโต, ตณฺหา เนสํ น วิชฺชติ;

อสฺมิมาโน สมุจฺฉินฺโน, โมหชาลํ ปทาลิต’’นฺติฯ (สํ. นิ. 3.76);

4. สํวรสุตฺตวณฺณนา

[14] จตุตฺเถ ปธานานีติ วีริยานิฯ สํวรปฺปธานนฺติ จกฺขาทีนิ สํวรนฺตสฺส อุปฺปนฺนวีริยํ ฯ ปหานปฺปธานนฺติ กามวิตกฺกาทโย ปชหนฺตสฺส อุปฺปนฺนวีริยํฯ ภาวนาปฺปธานนฺติ สมฺโพชฺฌงฺเค ภาเวนฺตสฺส อุปฺปนฺนวีริยํฯ อนุรกฺขณาปฺปธานนฺติ สมาธินิมิตฺตํ อนุรกฺขนฺตสฺส อุปฺปนฺนวีริยํฯ

วิเวกนิสฺสิตนฺติอาทีสุ วิเวโก, วิราโค, นิโรโธติ ตีณิปิ นิพฺพานสฺส นามานิฯ นิพฺพานํ หิ อุปธิวิเวกตฺตา วิเวโก, ตํ อาคมฺม ราคาทโย วิรชฺชนฺตีติ วิราโค, นิรุชฺฌนฺตีติ นิโรโธฯ ตสฺมา วิเวกนิสฺสิตนฺติอาทีสุ อารมฺมณวเสน วา อธิคนฺตพฺพวเสน วา นิพฺพานนิสฺสิตนฺติ อตฺโถฯ

โวสฺสคฺคปริณามินฺติ เอตฺถ ทฺเว โวสฺสคฺคา – ปริจฺจาคโวสฺสคฺโค จ ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺโค จฯ ตตฺถ วิปสฺสนา ตทงฺควเสน กิเลเส จ ขนฺเธ จ ราคํ ปริจฺจชตีติ ปริจฺจาคโวสฺสคฺโคฯ มคฺโค อารมฺมณวเสน นิพฺพานํ ปกฺขนฺทตีติ ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺโคฯ